Czy wiesz jaki rodzaj dzwonu bije w kościele, do którego przychodzisz na Mszę świętą? Czy kojarzysz jego głos? Czy w ogóle go słyszysz? Czy wiesz, a jeśli tak to jak ma na imię? Większość z nas na te pytania da odpowiedź przeczącą. Dlaczego ten element jest traktowany obojętnie nawet przez ludzi czułych na piękno liturgii i doceniających splecenie Wiary i Kultury w życiu chrześcijanina? Owo niedostrzeganie dzwonów z elementów procesu „wyciszania dzwonów”, któremu poświęcił swój wykład Piotr Jamski (historyk sztuki zatrudniony w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie), wygłoszony w ramach ostatniego spotkania środowiskafides et cultura 2020, „SŁYSZALNE I NIESŁYSZALNE – DZWONY”.
Spotkanie rozpoczął cytat z wypowiedzi Karola Kardynała Wojtyły podczas uroczystości poświecenia dzwonów, jaka miała miejsce w Sieprawiu 7 kwietnia 1969: „Słyszeliście, jak kapłani uczestniczący w konsekracji nowych dzwonów odmawiali te słowa: Laudate! Człowiek, który naprawdę uczestniczy przez wiarę w tajemnicy zmartwychwstania Pana Jezusa, tak właśnie mówi i tym dzwonom, i tym murom kościelnym, i wszystkiemu, co swoją pracą przekształca. Człowiek mówi: Laudete!
Następnie w sposób niezwykle skrótowy przedstawiono historię dzwonów jako instrumentów włączonych w kulturę kościoła katolickiego oraz przykłady sposobów wzbudzania dźwięku tych instrumentów w różnych częściach Europy. Legenda wiąże początek dzwonów kościelnych z postacią, jak się wydaje, ważną dla środowiska fides et kultura. Pontius Meropius Anicius Paulinus po przyjęciu chrztu noszącego imię Paulin, zaś po zakończeniu w roku 431 posługi biskupiej we włoskiej Campanii w mieście Nola oraz uznaniu po jego śmierci heroiczności cnót chrześcijańskich włączony w oficjalny poczet jako św. Paulin z Noli. Był on wielkim propagatorem sztuki w życiu Kościoła. Korespondował między innymi ze świętymi: Hieronimem, Ambrożym, Augustynem, Delfinem, Nicetasem z Remezjany, z Wiktrycjuszem z Rouen, Rufinem z Akwilei, Pammachiuszem, Sulpicjuszem Sewerem. Już ta niepełna lista odległych przyjaciół musi budzić wrażenie. Paulin w jednym z pierwszych listów kierowanych do Augustyna opisał swój sposób przeżywania wiary: „Nic dziwnego, że my, choć z dala, jesteśmy dla siebie obecni i znamy się, choć nie poznaliśmy się, gdyż jesteśmy członkami jednego ciała, mamy jedną głowę, napełnia nas jedyna łaska, żywimy się tym samym chlebem, idziemy tą samą, jedyną drogą, mieszkamy w tym samym domu”. Ta sytuacja jako żywo przypomina internetowe spotkania FeC. Jeśli nawet pierwszeństwo ich zastosowania przez Paulina jest legendarne, to niezwykle dobrze ukazuje jego przeświadczenie o niezbędności posługiwania się pięknem, by poprzez zmysły trafiać do ludzi dla pomnażania ich wiary. W czasach dwóch ostatnich wojen, kiedy dzwony zostały wyciszone administracyjnymi ustawami i w większości skazane na przetopienie, dochodziło do setek, jeśli nie tysięcy aktów ratowania przez parafian własnych instrumentów. Często kończyło się to restrykcjami i karami, ale chęć uratowania tak ważnych elementów życia wspólnoty była większa.
Jednak w ostatnich latach następuje proces spychania funkcji dzwonów na margines życia wspólnot parafialnych. Obniża się społeczne poczucie wartości „prawdziwych dźwięków”, tak indywidualnych dla każdego z instrumentów, ginących w hałasie dnia codziennego i szumu otaczających nas mediów. A przecież dzwony od wieków niezmiernie pomagały poczuciu jedności wspólnot chrześcijańskich. Co więc czynić, aby uratować nie tylko dzwony jako znaczące obiekty zabytkowe, ale też ich dźwięk – dzwonienie – jako nieodzowny element europejskiej kultury chrześcijańskiej?„Dbać o dzwony, znać ich imiona oraz niosące inskrypcje przesłania, nie zapominać o uroczystych benedykcjach nowych instrumentów, dokonywać przeglądów technicznych. Używać instrumentów dobrych i odpowiednio zestrojonych, skrócić czas bicia z 5 na 3 minuty, zmniejszyć decybele poprzez założenie nakładek brązowych na serca, wyeliminować elektroniczne nagłośnienie i „melodyjki z MP3” oraz przyjąć stałe ordo dzwonienia”. Wtedy będzie wzrastać nadzieja, iż dzwony będą mogły nadal przez kolejne dziesięciolecia wypełniać powierzoną im funkcję: „Laudate!”.
Spotkanie poświęcone będzie przybliżeniu tematyki kampanologicznej oraz próbie diagnozy obecnej sytuacji.
Ilustracja – Ksiądz Stefan Kardynał Wyszyński konsekruje dzwon, fot. NN, ok. 1969